Je! Inawezekana kuwasilisha maoni ya jumla juu ya misingi ya mawazo za Kiislamu, njia zake za kitabia na maadili yake? 

Kwa jina la Mwenyezi Mungu, sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu, na rehma na amani zimwendee bwana wetu Mtume wa Mwenyezi Mungu, jamaa zake, masahaba wake na wanaomfuata, na baada ya hayo:
Hakika Mawazo ya Kiislamu yana njia asili ambayo tunahitaji hoja na ushahidi wake, na tunahitaji kuwasilisha picha sahihi ya Uislamu katika sifa zake za kimsingi, ili mtu yeyote aweze kuiweka sawa na kutofautisha na dini zingine na madhehebu ya kigeni, na kuhifadhi mambo yote ya Uislamu, bila kuingia katika mitego ya kimadhehebu na mizozo ya kifiqhi.
Mawazo ya Kiisilamu ni matokeo ya mada ambayo hushughulikia akili ya mwanadamu, kwani inagusa ulimwengu wetu halisi ulioitwa ulimwengu unaoonekana, na kuisukuma akili itafakari, kutazama na kuzingatia maswala ya itikadi, ibada, maadili, mwelekeo, na tabia katika Uislamu.
Mawazo ya Kiislamu sio nadharia tu katika siasa au nadharia ya vita, na sio nadharia tu katika jamii tu, sio nadharia katika eneo hili au hilo, lakini ni muundo wa kiitikadi ambao unatokana na uhusiano wa mtu huyo na mtu binafsi hapa duniani, kwa uhusiano wa mtu na ulimwengu na dunia, kwa uhusiano wa mtu na ulimwengu na dunia kwa Muumbaji (Mwenyezi Mungu Mtukufu).
Na mchakato wa kufikiria unafutwa katika vitengo rahisi, kama wanavyosema wanasaikolojia. Kitengo chake kinategemea swali ambalo linaangazia akilini au shida ambayo mtu anaipata na inachukua hisia zake, na linatafuta njia za kupata jibu la kusadikisha ambalo linaridhisha.
Halafu kufikiria kawaida hufuata aina ya tabia na utumiaji wa njia nzuri ambazo akili iliongozea, au mifumo ya kimungu ambayo ililetwa na Mitume, amani iwe juu yao,.
Mawazo ya Kiislamu yamejikita katika: misingi yake ya kiitikadi - njia zake za kitabia - maadili yake ya kiroho - na mielekeo yake ya kimaadili.
A - Misingi ya kiitikadi ya mawazo ya Kiisilamu:
Itikadi, katika dhana yake ya jumla, inaelezea imani ambayo imeamuliwa katika moyo kwa misingi ambayo ndiyo mwelekeo kiungo kati ya wafuasi wake. Misingi ya itikadi ya Kiislamu ni kama ifuatayo:
Uhuru wa itikadi: ambapo sheria ya Kiislamu ni sheria pekee ya Mwenyezi Mungu Mtukufu ambayo inautaka uhuru wa itikadi, na inampa kila mtu Uhuru kamili wa kukumbatia chochote anachotaka. Mwenyezi anasema: “Hakuna kulazimisha katika dini.” [AL BAQARAH: 256], na Mwenyezi alisema: “Je, wewe utawalazimisha watu kwa nguvu mpaka wawe Waumini?” [Yunus: 99].
Ukweli wa itikadi: Kusudio Kuu, ambalo Qur'ani Tukufu ilithibitisha katika daraja la kwanza, ni ukweli wa itikadi na ibada kwa Mwenyezi Mungu, kwa aliyeumba mbingu na ardhi. Mitume wote walisema hivyo: “Enyi kaumu yangu! Muabuduni Mwenyezi Mungu. Nyinyi hamna Mungu ila Yeye.” [AL AARAF: 59]
Misingi ya itikadi: imani kwa Mwenyezi Mungu peke yake - kuamini kuwako kwa malaika - Kuamini kwa Vitabu vilivyoteremshwa kwa Manabii na Mitume - Kuamini Mitume – Kuamini kwa ufufuo na siku ya kiyama, na hii misingi Qur’ani imeitaja kama ifutayo: {Mtume ameamini yaliyo teremshwa kwake kutoka kwa Mola Mlezi wake, na Waumini vile vile. Wote wamemuamini Mwenyezi Mungu, na Malaika wake, na Vitabu vyake na Mitume wake. Hatutafautishi baina ya yeyote katika Mitume wake, na (Waumini) husema: Tumesikia na tumet'ii. Tunakutaka maghfira Mola Mlezi wetu! Na marejeo ni kwako} [AL BAQARAH: 285], na Mwenyezi alisema: {Na anaye mkataa Mwenyezi Mungu, na Malaika wake, na Vitabu vyake, na Mitume wake, na Siku ya Akhera, basi huyo amekwisha potelea mbali.} [AN NISAA: 136].
Utulivu wa itikadi: Ni mojawapo ya misingi ya mikuu ya itikadi ya Kiisilamu, ambayo kupitia kwayo inawezekana kukabiliwa na udhihirisho wa wasiwasi na mkanganyiko unaowatesa watu wengi. Mwenyezi Mungu Alituongoza kwa umuhimu wa utulivu katika itikadi na kuacha wasiwasi akisema: {Na katika watu wapo wanao muabudu Mwenyezi Mungu kwa ukingoni. Ikimfikia kheri hutulia kwayo, na ukimfikia msukosuko hugeuza uso wake. Amekhasiri dunia na Akhera; hiyo ndiyo khasara iliyo wazi.} [AL-HAJ: 11]
Uwazi wa itikadi: Itikadi ya Kiislamu ina sifa ya uwazi, mshikamano na kuondoa kile kinachoweza kuja akilini juu ya udanganyifu au tuhuma, na itikadi ya Kiislamu ni msingi wa kumtambua upweke wa Mwenyezi Mungu kama Mungu, Mola, Muumbaji na mwabudiwa, na kwa upweke wake, katika sifa zake na matendo yake.
B- Njia za kitabia kwa mawazo ya Kiislamu:
Njia za kitabia katika mawazo ya Kiisilamu zinategemea dhana ya ibada, ambayo furaha ya ulimwengu na akhera hupatikana kwa mtu, na ibada katika Uislamu ina dhana pana inayofikia hatua zote mbali mbali za maisha ya mwanadamu {Sema: Hakika Sala yangu, na ibada zangu, na uhai wangu, na kufa kwangu, ni kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, Mola Mlezi wa viumbe vyote.} [AL ANA'AM: 162}.
Ibada katika Uislamu ni jambo muhimu katika nyanja za kielimu na za kinidhamu ambazo Uislamu umepanua ili kumlinda mwanadamu, nayo ni uboreshaji wa maadili, elimu kwa roho kukabiliana na shida za maisha, na inafungua milango ya akhera. Kwa upande mwingine, ibada ni msiba na mtihani. Mwenyezi Mungu alisema: {na tunakujaribuni kwa mtihani wa shari na kheri. Na kwetu Sisi mtarejeshwa.} [AL ANBIYAA: 35]. Kutoka kwa upande wa tatu, Mwenyezi Mungu alisema: {Nami sikuwaumba majini na watu ila waniabudu Mimi.} [ADH-DHAARIAT000: 56]. Kutoka kwa upande wa nne, ibada katika Uislamu inaunda maana ya maisha ya mwanadamu yenyewe, na husaidia mtu kufikia ukamilifu bila kungojea hadi baada ya kufa kwa tamaa za mwili, kama katika dini zingine, au kupitia safu mfululizo ya kuzaliwa upya kwa roho, kama vile Uhindu, au baada ya ukosefu wa nafsi kama katika Ubudha. Uislamu unaweka nia katika daraja la kwanza, ambayo kwake ibada hufanyika, na mila hubadilishwa kuwa utii. Uislamu pia umehalalisha matendo ya ibada ambayo ni pamoja na malezi ya roho na mwili, elimu ya dini na ulimwengu, elimu ya kujiandaa kisaikolojia na maadili, elimu kwa umoja wa kikundi, elimu juu ya wema, utulivu, usawa na undugu kama katika sala, elimu juu ya usawa na sio ubadhirifu na uzingatiaji wa maskini kama katika zakat, na elimu juu ya huruma, na uvumilivu, kuimarisha mapenzi, kufufua dhamiri, kama katika kufunga saumu, na kuongeza mwamko wa mashauriano, udugu, usawa, usalama, kutubu na kuomba msamaha.
Katika mitaala yake ya tabia, Uislamu unajali uhusiano wa kidunia kati ya mtu na mazingira yake, na hauridhiki na uhusiano kati ya mtu na Mwumbaji wake tu.
C - Maadili ya kiroho ya mawazo ya Kiisilamu:
Hakuna shaka kuwa kuna mfumo jumuishi na mzuri wa maadili ya hali ya juu ambayo yanawakilisha maadili ya kiroho ya mawazo ya Kiislamu, juu yake unakuja: uhuru - uadilifu - amani - uchamungu - uaminifu - usawa. Maadili ya kiroho tu yanayotokana na dini ya kweli ndiyo pekee yake yanayoweza kumwongoza mtu, kwa sababu maadili haya {ndio ufundi wa Mwenyezi Mungu aliye tengeneza vilivyo kila kitu. Hakika Yeye anazo khabari za yote myatendayo} [AN NAML: 88]. Hakuna shaka kwamba kila maadili ya Kiislamu yanastahili kuchunguzwa kwenye mada moja au zaidi.
Wakati maadili ya Uislamu yalipokuja ilifuata mwito wa njia ya hekima na ushauri mzuri, Mwenyezi Mungu anasema: {Waite waelekee kwenye Njia ya Mola wako Mlezi kwa hikima na mawaidha mema, na ujadiliane nao kwa namna iliyo bora. Hakika Mola wako Mlezi ndiye anaye mjua zaidi aliye ipotea Njia yake, na Yeye ndiye anaye wajua zaidi walio ongoka.} [AN NAHL: 125].
Misingi ya kidini na maadili ya kiroho huathiri dhamiri za watu binafsi, na tabia zao na kuweka maadili yao makubwa, Uislamu umeanzisha mila zote katika ibada na shughuli kwa misingi ya kimaadili, Mwenyezi Mungu anasema: {Hakika Mwenyezi Mungu anaamrisha kufanya uadilifu, na hisani,na kuwapa jamaa; na anakataza uchafu, na uovu, na dhulma. Anakuwaidhini ili mpate kukumbuka.} [AN NAHL: 90].
Msingi wa maadili katika Uislamu unasimama kama kizuizi kisichoweza kuingiliwa dhidi ya kuanguka kwetu chini ya uzito wa maadili ya uwongo ambayo yanatumika katika ustaarabu wa kisasa, kama vile ukweli kwamba lengo linahalalisha njia, tafsiri ya uyakinifu kwa historia na kwa ukweli na hata ya mambo yote, tafsiri ya kijinsia kwa tabia ya binadamu, uwiano wa tabia au kukataa maadili kwa jumla, n.k. miongoni mwa upotofu wa kiakili ambao Uislamu umetulinda kutokana na kuanzisha maisha yote kwa msingi wa kuamini kwa Mwenyezi Mungu peke yake, na kuchukua kutokana na Mwenyezi Mungu kwa njia ya uyakinifu, njia ya roho, njia ya maisha, na njia ya maadili.

Marejeo: - Al-Fikru l-Islami (Mawazo ya Kiislamu) (Misingi yake - njia zake - maadili yake – tabia zake), na Profesa Dk. Muhammad Al-Sadiq Afifi, Cairo: Maktaba ya Al-Khanji, 1977.
- Fi Al-Fikru l-Islami Min Al-Wajhatul Islamiyah (Katika Mawazo ya Kiislamu kwa upande wa adabu), na Dr Muhammad Ahmad Al-Azab, Cairo: Baraza Kuu la Utamaduni, 1983 BK (uk. 55).