Je, baba anawajibu wa kumgharamikia bintiye ambaye hajaolewa ingawa binti huyo ana kipato chake kinachomtosha?

Kwa jina la Mwenyezi Mungu, sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu, na rehma na amani zimwendee bwana wetu Mtume wa Mwenyezi Mungu, jamaa zake, Maswahaba wake na wanaomfuata. Na baada ya hayo:

Wanazuoni wa Fiqhi wamekubaliana kwamba ni wajibu kwa baba kuwahudumia watoto wake masikini ambao hawana mali wala kipato kinachoweza kuwatosheleza bila msaada wa wengine, wawe wa kiume au wa kike, kwa ushahidi kutoka katika Qur’ani Tukufu, Hadithi, na Ijma’a.

Kwa kauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu: {Na juu ya mwenye mtoto ni kuwaruzuku na kuwavisha kwa wema} [Al-Baqara: 233], ambapo "mwenye mtoto" ni baba. Hivyo Mwenyezi Mungu amemwajibishia baba kuwapa wanawake riziki kwa ajili ya watoto, basi ni wajibu zaidi kwa baba kuwatunza watoto wake. Na kwa kauli ya Mwenyezi Mungu: {Wakikunyonyesheni, basi wapeeni ujira wao} [At-Talaaq: 6], kutoa ujira kwa ajili ya kunyonyesha watoto kunamaanisha ni wajibu kumhudumia mtoto pia. Imepokewa na Bukhari na Muslim kutoka kwa Aisha (radhi za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake) kwamba Hind bint Utbah alisema: “Ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu! Abu Sufyan ni mtu mchoyo, hanipi kinachonitosha mimi na mwanangu, isipokuwa kile ninachochukua bila yeye kujua.” Mtume akasema: “Chukua kinachokutosha wewe na mwanao kwa wema.”

Ibn Qudamah amesema: “Ama kuhusu Ijma’a, basi kila mwanafunzi wa elimu tunayemjua amekubaliana kuwa ni wajibu kwa mtu kuwahudumia watoto wake wadogo wasio na mali. Kwa sababu mtoto ni sehemu ya mzazi wake, na kama ni wajibu kwa mtu kujihudumia yeye mwenyewe na familia yake, basi ni wajibu pia kuwahudumia sehemu ya nafsi yake.”

Ikiwa binti ana mali au kipato kinachomtosha, basi si wajibu kwa baba kumhudumia, hata kama baba ni tajiri; kwa sababu huduma hiyo ni ya kusaidiana, na mwenye uwezo hahitaji kusaidiwa.

Al-Marghinani, mfuasi wa Madhehebu ya Hanafi, alisema: “Matunzo ya mtoto mdogo ni wajibu kwa baba hata kama mtoto anapingana naye katika dini; kwa sababu mtoto ni sehemu ya baba yake, basi anahesabika kama ni sehemu yake mwenyewe. Na ni wajibu kwa baba kutoa huduma kama mtoto hana mali. Lakini kama anayo, basi msingi ni kwamba matumizi ya mtu yatoke katika mali yake mwenyewe, awe mtoto au mtu mzima.”

Al-Dusuqi mfuasi wa Madhehebu ya Maliki alisema: “Ni wajibu kwa baba huru kumtunza binti huru asiye na mali wala kazi ya kujipatia riziki, mpaka aingie katika nyumba ya mumewe.”

Naye Al-Shirazi alisema: “Jamaa hastahiki kutunzwa na jamaa yake bila kuwa na haja. Ikiwa ana uwezo (wa mali), hastahiki (kupata matunzo), kwa sababu matunzo ni kwa ajili ya kusaidiana, na mwenye uwezo hahitaji kusaidiwa. Lakini ikiwa hana uwezo wa kupata kipato kwa sababu ya kutokuwa baleghe, uzee, wazimu, au ulemavu wa kudumu, basi anastahiki kupata matunzo kutoka kwa jamaa yake kwa sababu hana mali wala kipato. Ikiwa ana uwezo wa kufanya kazi kwa afya na nguvu, na ikiwa ni kati ya wazazi, kuna maoni mawili: Kwanza: Anastahiki kwa sababu ana haja, hivyo anapata matunzo kutoka kwa jamaa kama mtu mlemavu. Pili: Hastahiki kwa sababu nguvu ni kama utajiri, na kwa sababu Mtume (S.A.W.) aliwalinganisha wawili hao katika kuharamisha zaka, akasema: ‘Sadaka haifai kwa tajiri wala kwa mtu mwenye afya njema mwenye nguvu.’ Na ikiwa ni kutoka kwa watoto, basi kuna njia mbili: Baadhi ya wanachuoni wetu walisema: Kuna maoni mawili kama kwa wazazi. Na baadhi yao walisema: Hastahiki kwa kauli moja, kwa sababu heshima ya mzazi ni ya juu zaidi, hivyo alipata haki ya kutunzwa pamoja na nguvu, lakini heshima ya mtoto ni dhaifu, hivyo hastahiki kutunzwa pamoja na nguvu.”

Ibn Qudamah mfuasi wa Madhehebu ya Hanbali alisema: “Mwanaume analazimishwa kuwahudumia wazazi wake na watoto wake wa kiume na wa kike ikiwa ni masikini na yeye ana uwezo wa kuwahudumia. Msingi wa wajibu wa kutoa matunzo kwa wazazi na watoto upo katika Qur'ani Tukufu, Sunna, na Ijma’a: Ama Qur'ani Tukufu, ni kauli ya Mwenyezi Mungu: {Wakikunyonyesheni, basi wapeeni ujira wao} [At-Talaaq: 6] – ambapo Baba anawajibika kwa malipo ya kunyonyesha. Na pia kauli yake: {Na juu ya mwenye mtoto ni kuwaruzuku na kuwavisha kwa wema} [Al-Baqara: 233]. Na pia: {Na Mola wako ameamuru kuwa msimwabudu yeyote isipokuwa Yeye, na (mfanyieni) wema wazazi wenu} [Al-Israa: 23]. Na katika kufanya wema ni pamoja na kuwatunza wanapohitaji.”

Na dalili ya hukumu hii kutoka katika Hadithi ni kauli ya Mtume (S.A.W.) kwa Hind: "Chukua kinachokutosha wewe na mwanao kwa wema." (Imepokelewa na Bukhari na Muslim). Na imepokelewa kutoka kwa Aisha (R.A.) kuwa Mtume (S.A.W.) alisema: "Riziki bora kabisa anayokula mtu ni ile atokayo kwa juhudi zake mwenyewe, na mtoto wake ni sehemu ya juhudi zake." (Imepokelewa na Abu Dawud).

Ama kwa Ijma’a, basi Ibn Al-Mundhir alisema: “Wanazuoni wote wamekubaliana kwamba ni wajibu kwa mtoto kutoa kuwatunza wazazi wake masikini wasiokuwa na mali wala kipato. Pia wamekubaliana kwamba ni wajibu kwa mtu kuwahudumia watoto wake wadogo wasio na mali, kwa sababu mtoto ni sehemu ya mzazi wake, kama ambavyo mtu anapaswa kujihudumia yeye na familia yake, ndivyo anavyopaswa kuwatunza sehemu ya nafsi yake na asili yake.”

Naye Al-Ramly katika maelezo yake juu ya "Al-Minhaj" alisema: “Ni wajibu kwa mtoto huru au aliye huru kamili au baadhi kumtunza mzazi wake huru au kwa baadhi, wa kiume au wa kike, hata kama ni mzazi wa daraja ya chini  (babu/bibi) na hata kama ni wa kike. Hii ni kwa mujibu wa kauli ya Mwenyezi Mungu: {Na juu ya mwenye mtoto ni riziki yao...}, na kauli yake: {Na juu ya mrithi ni kama hivyo}, ambapo Abu Hanifa – R.A. – alichukua ushahidi wa wajibu wa matunzo kwa jamaa wa karibu (Maharim), bila kudhuru kama alivyoeleza Ibn Abbas – R.A. – ambaye ni mjuzi zaidi wa Qur'ani Tukufu. Matunzo haya ni ya lazima tu iwapo mtoaji ana uwezo wa kifedha, kwa kuwa ni msaada unaotolewa kutokana na kile kilichozidi mahitaji yake na ya familia yake kama mke, mtumishi wake, na mama wa mtoto wake – kama alivyosema Al-Adhra’i kwa utafiti wake – na mahitaji yao yote. Kwa mujibu wa Hadithi ya Muslim: ‘Anza na nafsi yako na uitolee sadaka, kisha ikiwa kutabaki kitu, basi mpe jamaa yako wa karibu.’ Mwenye kipato anawajibika kutoa matunzo kutokana na kipato hicho, kwani uwezo wa kufanya kazi ni sawa na kuwa na mali katika kuharamisha zaka na vinginevyo, lakini haijawajibika kulipa deni ambalo hakulifanya kwa uasi, kwa sababu ulipaji wake unaweza kucheleweshwa, lakini matunzo haya ni ya haraka, na hayana ukomo wala kutokuweka mipaka kama ulipaji wa deni.

Matunzo haya hayawajibiki kwa mtu mwenye chakula chake au mwenye uwezo wa kujitegemea kutokana na kazi anayofanya. Ikiwa mtu anaweza kufanya kazi lakini hafanyi, basi analazimishwa kufanya kazi endapo ni halali na inamfaa. Ikiwa sivyo, halazimishwi. Ikiwa mama au binti ana uwezo wa kuolewa, bado hawapotezi haki ya kupata matunzo, kama alivyosema Ibn Al-Rif’ah kwa uhakika. Tofauti na uwezo wa kufanya kazi ni kwamba ndoa haina kikomo tofauti na kazi. Hata hivyo, ikiwa binti ameolewa, basi matunzo yake huondoka kwa sababu ya ndoa. Matunzo ni wajibu kwa masikini asiyeweza kufanya kazi ikiwa ni mzee sana, kipofu, mgonjwa, mtoto mdogo, au mwendawazimu, kwa sababu ya kushindwa kujitegemea.”.

Kwa hivyo: Baba hana wajibu wa kumgharamia na kumtunza binti ambaye hajaolewa ikiwa binti huyo ana uwezo wa kifedha au kazi ya kujiendesha. Lakini ikiwa hana, basi ni wajibu kwa baba kumgharamia  na kumtunza.

Na Mwenyezi Mungu Mtukufu ni Mjuzi Zaidi